Pagina 4 van 10 pagina's ‹ First < 2 3 4 5 6 > Last ›
#268 BRIEVEN AAN MELLY SUM
BRIEVEN AAN MELLY SHUM, EEN TYPISCH ROTTERDAMS EVENEMENT
In een stad van harde werkers zijn genoeg mensen te vinden die op zeker moment hun werk haten. Het billboard in de Witte de Withstraat van de Canadese kunstenaar Ken Lum spreekt daarom menigeen aan. Sinds begin jaren negentig zien we daar: ‘Melly Shum HATES her job’.
Wie de pest heeft aan z’n werk, kan sinds afgelopen zaterdag een brief hierover schrijven aan ‘Melly Shum’ en deze deponeren in een gesloten brievenbus in kunstcentrum Witte de With. De bus zal nooit geopend worden en zal er blijven hangen tot Sint Juttemis. Een passend eerbetoon aan het kunstwerk van Ken Lum.
Initiatiefnemer van dit brievenproject Stijn Kemper, medewerker bij onder meer Witte de With, maakte tevens een mooie, kleine expositie over de receptie van Lums werk in Rotterdam. Deze expo is er nog steeds te zien.
Afgelopen zaterdag zaten de eerste briefschrijvers aan ‘Melly’ bij elkaar in Witte de With. Muzikant Tyler begeleidde ons op z’n gitaar, zodat het schrijven geen zweterige aangelegenheid werd. Ik las daar mijn laatste brief aan Melly Shum voor, de enige brief die openbaar is. Je kunt hem hier onderaan lezen, geïllustreerd met wat werk dat ik in die tijd maakte.
(Een tafel voor vliegen- beeldhouwersweek Ardennen, ABK 1996)
VAN TAAL NAAR BEELD EN TERUG - MELLY SHUM REVISITED
Beste Melly,
Jij en ik weten het. Hoe het is. Ook al ben jij het verzinsel van een kunstenaar en ik inmiddels een kunstenaar, wij weten hoe het is. Begin jaren negentig fietste ik vaak langs je. Jouw aarzelende, treurige lach in dat ellendige kantoortje van je nam ik mee naar huis. Ik verdiende toen de kost met freelance schrijven. Brochures voor kleine scholen, krantjes voor onbekende festivals, teksten voor jan en alleman, zolang ze betaalden. Zodra ik tijd had, zou ik iets van waarde schrijven, maar nu was het even beunen geblazen.
’s Nachts zat ik met een deken om me heen achter m’n tekstverwerker (zoals dat toen heette), omringd door woordenboeken en naslagwerken en asbakken. In die stille uren moest ik me diep concentreren. Ook op een langdurige opdracht die ik na te weinig aarzelen had aangenomen.
Voor die opdracht had ik een flink aantal mensen geïnterviewd. De tapes met die vraaggesprekken bevatten genoeg ellende en narigheid om stiekem van te huilen. De geïnterviewden waren allemaal patiënten die binnenkort dood zouden gaan. Er stond ook het nodige geleuter op de tapes. Niet iedereen die binnenkort doodgaat wordt plotseling een filosoof en degene die daarover moest berichten (ik dus) nog minder.
Ik raakte in de knel. De geïnterviewden zagen in mij hun laatste kans op vereeuwiging, in een boek. Maar ik zag achter m’n tekstverwerker m’n woorden krimpen. Ik begon te merken dat ik uitroeptekens nodig had, en dat is heel erg voor iemand die de kost verdient met schrijven. Uitroeptekens zijn een zwaktebod. Ze staan altijd op plekken waar de schrijver woorden tekort komt.
Aan jouw billboard dat aan een buitenmuur in de Witte de Withstraat hangt, ontleende ik steun. Jij werd mijn stille medestander. Hoeveel brieven ik je geschreven heb, Melly, weet ik niet meer. Intussen bleef jij daar hangen met die krakkemikkige glimlach en de niet mis te verstane tekst erboven: ‘Melly Shum HATES her job’.
Mijn post aan jou begon telkens met de opmerking dat we dringend ander werk nodig hadden - maar. Eerst moest ik die tapes beluisteren en uitwerken.
Misschien kan ik evengoed wat krijtjes en een tekenblok kopen en gaan tekenen tijdens het beluisteren van de tapes, dacht ik.
Dat tekenen kreeg me in z’n greep. Ik ontdekte dat ik eigenlijk dingen tekende. Later noemde ik die dingen ‘objecten’ en een paar daarvan ging ik daadwerkelijk maken. Het geknutsel kwam niet helemaal uit de lucht gevallen: op m’n achttiende was ik al eens toegelaten tot een kunstacademie in Arnhem. Daar ben ik toen niet naartoe gegaan, ik wilde liever schrijven. Maar nu zat ik stuk met dat geschrijf.
Ik kreeg een diepe afkeer van taal. Ik wantrouwde taal en wat je ermee kunt doen. Ineens was taal voor mij een armoedige keukenhulp geworden. Ik had iets anders nodig om me mee uit te drukken.
Hoe dan ook, ik woonde alleen, er was niemand die me kon tegenhouden. In dat verwaarloosde en enorm grote huurpand waarin ik woonde, was ruimte te over om in de woonkamer aan de slag te gaan. Dat deed ik met enthousiasme. Eerst schetsen, daarna de dingen maken die ik geschetst had.
‘Wat een grote sinterklaassurprises maak jij zeg,’ zei m’n huisbaas die geregeld zomaar binnenkwam. Zonder iets aan het pand te repareren overigens.
Met hulp van een buurman die beganegronds een kleine garage dreef, laste ik een oefenkunstwerk. In ruil daarvoor schreef ik uit zijn naam, brieven aan instanties waarvan hij hinder had. Dat schrijven voor die buurman kon ik nog net opbrengen. Intussen laste ik met hem scharen op metalen staven van 8 mm rond. Dat werd mijn Scharenkathedraal, getiteld: ‘Leven is knippen.’ (Je raadt wel waar dat vandaan komt, denk ik.)
(Les fleurs du mal - scharenbogen verwerkt in een boompje)
Een andere buurman (arme Van Bommel) hielp me lopend die zwiepende scharenbogen naar het toelatingsexamen van de kunstacademie te vervoeren, als ook uitpuilende schetsboeken. Waarvan ik er één hier bij me heb.
Zonder slag of stoot werd ik toegelaten tot de avondacademie. Overdag nam ik een baantje aan als redacteur bij Het Nieuwsblad Transport. Hoewel ik er vriendelijke collega’s had, dacht ik na een jaartje wegvervoer: ik zoek geen verlader, ik moet een verlosser.
In feite echter had ik mijzelf al verlost door naar die academie te gaan en door te stoppen met die grote schrijfopdracht. Mijn falen had ik toegegeven en de woede van mijn opdrachtgever had ik over me heen laten komen. Iemand anders zou het boek gaan schrijven. De brieven aan jou, Melly, verpropte ik tot een zompige prop. Ik dacht niet meer aan jou.
Na de academie leefde ik me uit in een eigen atelier op Zuid. Van een kennis kreeg ik een laptop cadeau waarop ik dagelijks, voor ik aan de slag ging, toch weer zat te schrijven. Kleine stukjes voor iets wat toen nieuw was: een weblog. Ik exposeerde, maakte objecten dat de stukken eraf vlogen, werd lid van een kunstenaarsvereniging, leurde met m’n werk, richtte een eigen kunstenaarsclub op, ‘Maanzicht’, maakt met twee bevriende kunstenaars een eigen periodiek ‘Manebrand’.
In een volgend atelier op de Noordoever begon ik met eerst eens flink te schrijven aan een eigen verhaal. Dat schrijven hè. Ik kon er niet mee stoppen, ook thuis niet. Het moest gebeuren.
Ook heb ik intussen een goede combinatie gevonden van beeld en taal: het stripverhaal. Daar werk ik momenteel aan. En jij hangt daar nog steeds, Mel.
Ik moest aan je denken toen een medewerker van Witte de With, Stijn, me onlangs over jou mailde. Over een stukje dat ik vroeger op m’n weblog over je geschreven heb en waaruit geciteerd werd in kunsttijdschrift Mister Motley. In dat stukje had ik al opgemerkt dat het niet aangaat jankerige post te versturen. Die hou je voor jezelf, nietwaar. Zelfs doorweekte post aan een fantoom als jij bent Melly, moet je snoeien of wegdoen. Je wilt een ander niet in je dode-hoekspiegel laten kijken.
Zelf koos ik destijds overigens voor de snelle weg van de prullenbak in plaats van mijn brieven aan jou te redigeren. Die hadden als uitlaatklep hun werk gedaan.
Wie zijn baan of studie haat of een opdracht niet aankan, zoals bij mij het geval was, moet een goede brief schrijven. Of een list verzinnen. Dat heb ik gedaan.
Nu jij nog, Melly.
Oprechte groet en dank voor je steun,
M.V.
#267 OOK
(Trap, model ‘Kleine Wilde’, gemaakt door mij dus, gefotografeerd door Edwin Roelofs.)
Vandaag moet ik helaas denken aan mijn trappen. Dat komt door een expositie in museum Voorlinde in Den Haag. Meestal negeer ik met succes elke gedachte aan een dik jaar hangende trappen solderen en er met tule treden in vastnaaien.
M’n eerste onbegaanbare trap maakte ik in het tweede jaar van de Willem de Kooning avondacademie, in 1996. Jaren na m’n afstuderen voltooide ik het project door in Pand Paulus (Schiedam) een zaal te vullen met hangende trappen van tule die bij het passeren licht bewogen (2011).
Het was m’n lievelingsproject. Ik maakte er een boekje bij: ‘Kleine catalogus van grote dingen.’ Nu zou het gebeuren! Er kwam een mevrouw kijken van kunstcentrum Witte de With en… Nou ja, niks.
Een jaar na de expo appte een bevriende collega me uit Londen. Raad eens wat ze daar in Tate Modern gezien had? Goddomme! Een hangende trap van tule, gemaakt door een Koreaanse kunstenaar. Veel groter dan m’n grootste trap, verder precies hetzelfde, zij het dat hij er een ander verhaal bij had dan ik. Dat van hem gaat over culturele identiteit, dat van mij over de onmogelijkheid terug naar huis te gaan.
(Trappen gemaakt door mij. Onder meer een grote statige. Foto: Edwin Roelofs.)
Daarna knapte ik af op conceptuele kunst en ging ik verder met tekenen en schilderen. Eigen handschrift. Dat is altijd van jezelf, nietwaar? Maar o, o, de zak en de as.
Ineens was ik als de man die tijdens z’n krijgsgevangenschap een uitvinding gedaan had. H.J. A. Hofland, gelauwerd ‘journalist van de [vorige] eeuw,’ berichtte over hem in NRC. Een Britse ingenieur die z’n gevangenschap tijdens WO I goed besteed had door het bedenken en uitwerken van een apparaat dat het huishouden aanzienlijk zou verlichten.
Eenmaal vrij en thuis, haastte hij zich er z’n dochter over te vertellen. ‘Het is iets met een zuigmond en een slurf en je hoeft nooit meer kleden te kloppen.’
‘Je bedoelt een stofzuiger,’ antwoordde zijn dochter. Ja, enorm handig en sinds kort overal te koop.
Nu was de ingenieur de man die óók de stofzuiger had uitgevonden.
Mijn kunstwerk is minder opzienbarend dan de stofzuiger, maar de bittere nasmaak een tweede te zijn, bleef lang hangen.
Deze veranderde in het idee dat culturele identiteit, in de kunsten althans, een farce is.
Ik bedoel maar. Ik ben geen Koreaan en heb geen familiebanden met ‘de Oost’. En toch kwam ik op hetzelfde idee als die Koreaan.
Misschien ben ik zijn geheime zus. Misschien is m’n jeugd die ik deels doorbracht als koekoeksjong onder Chinees-Indische mensen hier debet aan? Dat lijkt me flauwekul. Hun gewoontes waren, op een fles water bij de wc na, Hollands. Als Hollander kun je dus precies hetzelfde kunstwerk verzinnen als een Koreaan. Ook ik. Ik ook.
(Detail van door mij gemaakte trappen. Foto: Edwin Roelofs)
#266 KASPER & de TEHUIZEN (vervolg hoofdstuk 3)
TOELATINGSEXAMEN VOOR EEN TEHUIS
Dat de analfabeet Kasper een grote woordenschat had, viel ook de orthopedagoge op die hem midden jaren zeventig moest testen voor toelating tot een gezinsvervangend tehuis. Zijn taal behelst nog steeds een wereld van warrige weetjes over heden en verleden.
(Een achttiende-eeuwse pruik)
Dat blauwe gedoe van de lucht, daar trek ik me in dit stripverhaal niets van aan. Achtergronden kunnen geel zijn, wolken roodgekleurd. Zeeën baden in een oceaan van Marszwart. Met opzet! Meestal dan. Soms knoei ik een bruikbare vlek. Die laat ik dan zo.
Ook Kasper heeft maling aan hoe de wereld rondom er in kleur uitziet. Ziet hij het niet, of weet hij het niet? Dat is de vraag.
Was zijn woordenschat op zich voldoende om door de ballotage van het gezinsvervangende tehuis (GVT) te komen? Of moest ik verder zoeken naar een andere plek voor hem om te wonen? Hij was pas zestien jaar, eigenlijk te jong om een plaats te krijgen in een GVT.
Bij de gedachte om als achttienjarige tehuizen te moeten bellen en te vragen naar plaatsingsmogelijkheden voor m’n broer, kreeg ik het koud en warm tegelijk. Dan zou ik moeten vertellen dat we wezen waren, dat zijn voogd en andere volwassen familieleden het lieten afweten. Holysmoke. Alsof ik met blote voeten op een koude, natte dweil stond.
Maar er kwam hulp van buitenaf. Een man met geitenwollensokken aan. Die sokken die nu zo verguisd worden, raakten toen in de mode.
Het kon mij niet geitenwollensokkig genoeg zijn, compleet met tuinbroeken, Zweedse klompen, zware shag en aanpalend taalgebruik: ‘Een stuk structuur aanbieden’, ‘een stukje zelfredzaamheid.’
(Volgende keer: een dans. Daarna, de man die ‘de raspoetin van de zwakzinnigen’ genoemd werd: Carel Muller.)
#265 KASPER & DE TEHUIZEN (vervolg hoofdstuk 3)
GERED DOOR DE STAAT
Het werd zomer. Ik slaagde, vraag me niet hoe, voor het eindexamen aan de middelbare school. Ons ouderlijk huis zou met hulp van mijn voogdes verkocht worden.
Van de Nederlandse Staat kreeg ik maandelijks een wezenuitkering die ik zou blijven ontvangen zolang ik studeerde. De uitkering werd aangevuld door m’n vaders pensioen en was royaal in mijn ogen. Met m’n vijftienhonderd gulden in de maand kon ik een huisje huren, gas, licht en telefoon betalen, eten, kleding, openbaar vervoer, studie- alles.(Wie nu wees wordt, heeft het trouwens financieel aanzienlijk moeilijker, maar dit terzijde.)
Kasper werd in meer opzichten opgevangen door de staat. Hij was door onze ouders al ingeschreven voor een van de eerste gezinsvervangende tehuizen voor verstandelijk gehandicapten in Nederland.
Zou hij toegelaten worden?
Een bepaalde mate van zelfstandigheid was een vereiste: jezelf kunnen aankleden, bijvoorbeeld…
Ik moest altijd de douche voor hem aanzetten zodat hij zich niet zou branden aan heet water.
‘Zo moet het!’
#263 KASPER EN DE TEHUIZEN (vervolg hoofdstuk 3)
Met twee bussen (één keer overstappen) haalde ik Kasper om de veertien dagen op uit kortverblijfhuis Het Anker voor een weekend thuis in Capelle aan den IJssel.
Oh Capelle, land van de lamelle!
(Correctie: die lamellen waren er toen nog niet, die kwamen later, toen ik al verhuisd was. Voor de ramen van ons oude huis kwamen ze ook te hangen.)
’ Hoi Suï.’
’ Mis je papa en mama?’
’ Die zijn dood. Dood. Hè, Suï. Ik wil een poppenjurk kopen.’ - ‘Ja Kas, we moeten er allemaal aan wennen.’
’ Kom, we gaan boodschappen doen.’ - ‘Ik wil me verkleden als de Man van Tollund.’
‘Je kan niet als de Man van Tollund mee naar de supermarkt.’
‘Dan ga ik als indianenmeisje!’
’ Je bent toch geen meid Kasper.’ - ’ Ach, wat geeft dat nou.’ - ’ Het circus Jeroen Bosch.’
Buurtbewoners…
Ik krijg heimwee bij het zien van rijtjeshuizen in het algemeen, hoewel ik nooit meer in zo’n wijk wil wonen. De wetenschap dat de voordeuren in die wijken met moeite opengaan, de gedachte dat ze daar tegenwoordig vermoedelijk aan buurtpreventie doen en elkaar met hun groepsapp waarschuwen als er een jongen met een hoodie op door de buurt loopt…
Ik weet het: ik sta stram van de vooroordelen. Daar werk ik aan. Dan zeg ik tegen mijzelf dat lang niet iedereen in zo’n wijk angst heeft voor ogenschijnlijk vreemde buren. Er bestaan altijd uitzonderingen.
Ik heb er in elk geval één gekend, ze was mijn overbuurvrouw: held nummer twee. Een officiële dit keer, een verzetsheld, een vrouw die in WO II redacteur geweest was van verzetskrant De Vrije Alkmaarder. Na de oorlog was ze een van de eerste vrouwelijke hoofdredacteuren van ons land. Misschien zelfs de eerste.
Als enige in deze graphic novel, noem ik haar bij haar echte naam: Elly Tas-Callo, een vrouw over wie een historicus een monografie zou moeten schrijven. Ze overleed in een Joods bejaardentehuis in Amsterdam. Nu kan ik alleen nog schrijven: dank u wel dat ik in slapeloze nachten aan uw mooie glazen tafel mocht zitten en dat u naar me luisterde; dat Suï uw auto mocht lenen om Kasper mee te halen en te brengen naar Het Anker.
U bent de uitzondering.
De boeken die ik van u kreeg, over kranten en beeldende kunst, staan nog steeds in m’n kast. En als hier heimwee en sentiment beginnen te knagen, dan denk ik aan U, als voorbeeld van iemand die het er nooit bij liet zitten.
[ Volgende keer: hulp van de Nederlandse Staat en een dans.]